ماهنامه علمی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 17، شماره 11، بهمن 1403 ، شماره پی در پی 105

بررسی سبک الگوی کنشی گرمس در ساختار روایی داستان ملکوت اثر بهرام صادقی

صفحه (99 - 121)
مریم مودت ، فروغ کاظمی (نویسنده مسئول)، بهرام مدرسی
تاریخ دریافت مقاله : فروردین 1403
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : تیر 1403

چکیده

زمینه و هدف: از شاخصترین ویژگیها و مؤلفه های داستان‌پردازی پسامدرن، در هم آمیخته شدن مرز میان جهان حقیقت و خیال است که بر تمامی کنشها و خط سیر روایی داستان تأثیر میگذارد. در این مقاله هدف اصلی بررسی و تحلیل کنشهای موجود در یکی از رمانهای پست مدرن معاصر با نام «ملکوت» اثر نویسنده معاصر «بهرام صادقی» بر اساس نظریه نشانه معناشناسی گفتمان آلرژیر داس گرمس زبانشناس اهل لیتوانی میباشد.

روش پژوهش: روش انجام پژوهش حاضر، توصیفی ـ تحلیلی، بر مبنای مطالعات کتابخانه ای و شیوۀ سندکاوی با محوریت نظریه نشانه معناشناسی گفتمانی گرمس میباشد. جامعۀ آماری شامل رمان ملکوت بهرام صادقی است و نمونه ها بصورت هدفمند و گزینشی انتخاب شده اند.

یافته های پژوهش: ساختار روایی و کنشی رمان پست مدرنیستی ملکوت، در حقیقت تقابلی از نظام خیر و شر است که در آن پزشکی بنام دکتر حاتم بعنوان کنشگر اصلی و نماد شر مطلق و اهریمن در پی دست یافتن به سوژه ارزشی مورد نظر یعنی کشتن انسانهاست. بی‌هویتی و معناباختگی زیرساخت اصلی در لایه های باطنی این داستان جهت کنش کنشگران آن را تشکیل میدهد.

نتایج پژوهش: رمان ملکوت با تأکید بر کنش دو کنشگر (فاعل) اصلی داستان یعنی دکتر حاتم و آقای م. ل شکل گرفته است. بر اساس الگوی کنشی گرمس، کنشگر فاعل برای از میان بردن انسانها بخشونت (قتل) روی آورده است. عامل اصلی روایت که در زنجیره روایی ـ میثاقی داستان شکل گرفته نبرد میان خیر و شر است. نویسنده از فضای وهم‌آلود و فراواقعی و سورئال جهت ایفای نقش کنشگران اصلی و فرعی (ساقی، شکو، آقای مودت و...) بهره گرفته است. کنشگران فرعی داستان هر یک افراد زیاده خواه و هوسبازی هستند که در پایان داستان بمرگ محکوم میشوند.

کلمات کلیدی
رمان پست مدرن , ملکوت , بهرام صادقی , نشانه معناشناسی گفتمانی , الگوی کنشی گرمس

• الف) فارسی
• اخوت. احمد (1371). دستور زبان داستان. اصفهان: فردا، ص 7.
• اسکولز. رابرت (1383). درآمدی بر ساختارگرایی در ادبیات. ترجمه: فرزانه طاهری. تهران: آگاه، ص 154-25-23.
• اطهاری نیک عزم. مرضیه و محمدی‌زاده. مهسا (1402). «بررسی گفته پردازی در رمان اتوبیوگرافی پیروزی پدرم اثر مارسل پانیول». پژوهش زبان و ادبیات فارسی. دوره هفدهم. شماره 32. صص 1 ـ 18.
• آزاد. راضیه (1390). نگاهی نقادانه به الگوی کنشگر گرمس با تکیه بر حکایتهای تذکره الاولیا. نامه نقد (مجموعه مقالات نخستین همایش نظریه:( نقد ادبی در ایران). به کوشش: محمود فتوحی رود معجنی. تهران: خانه کتاب. صص 477 ـ 498.
• بابایی. پرویز (1390). فرهنگ اصطلاحات فلسفه: انگلیسی ـ فارسی. چاپ سوم. تهران: نگاه، صص102-98.
• برتنس. هانس (1391). مبانی نظریه ادبی. ترجمه:محمدرضا ابوالقاسمی. چاپ سوم. تهران: ماهی، صص 86 ـ 87.
• پراپ. ولادیمیر (1392). ریخت‌شناسی قصه های پریان. ترجمه: فریدون بدره ای. چاپ سوم. تهران: طوس، ص 49.
• رشیدی. صادق و سرسنگی. مجید (1402). «سازکار روایت در تئاتر و درام و نظریه روایت‌شناسی پسامدرن». سال 7. شمارۀ 12. صص 115 ـ 143.
• سجادی‌فر. وحید و دیگران (1402). «ضرباهنگ روایت در قصه های عامیانه کوتاه ایرانی انجوی شیرازی از دیدگاه نشانه ـ معناشناسی گفتمانی در روایتهای کلاسیک». پژوهشهای زبان‌شناسی نظریه و کاربرد. سال دوم. دوره دوم. شماره دوم. پیاپی چهارم. صص 19 ـ 48.
• سجودی فرزان و رودی. فائزه (1389). «بررسی تحول روایت: از روایت کلاسیک تا روایت پست مدرن». فصلنامه پژوهش‌های زبان و ادبیات تطبیقی. شماره 4. صص 155 ـ 170.
• سجودی. فرزان (1384). نشانه شناسی و ادبیات. تهران: فرهنگ کاوش، ص 66.
• شعیری. حمیدرضا (1385). تجزیه و تحلیل نشانه معناشناسی گفتمان. تهران: سمت، صص 71 ـ 72 ـ 73.
• _____________ (1388). «از نشانه شناسی ساختگرا تا نشانه معناشناسی گفتمانی». فصلنامه نقد ادبی. سال 2. شماره 8. صص 33 ـ 58.
• _____________ (1395). نشانه معناشناسی ادبیات. تهران: انتشارات دانشگاه تربیت مدرس، ص 19.
• _____________ (1397). مبانی معناشناسی نوین. تهران: انتشارات سمت، ص 119.
• _____________ (1398). «مطالعات نشانه معناشناختی زیبایی‌شناسی در گفتمان ادبی». مجموعه مقالات نخستین و دومین هم‌اندیشی زبانشناسی و مطالعات بینارشته ای: ادبیات و هنر. به کوشش فرهاد ساسانی. تهران: معاونت علمی ـ پژوهشی فرهنگستان هنر. صص 129 ـ 147.
• شمیسا، سیروس (1378). نقد ادبی. تهران: فردوس، ص 196.
• صادقی. بهرام (1353). ملکوت. تهران: کتاب زمان.
• گرمس. آلژیرداس ژولین (1389). نقصان معنا. ترجمه: حمیدرضا شعیری. تهران: علم، صص 32- 47- 40 - 42 - 17
• محمدپور. احمد (1387). «ژان فرانسوا لیوتار و پیدایش علوم اجتماعی پست مدرن: خاستگاه نظری و مبانی پارادامیک». مجله علوم اجتماعی دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه فردوسی مشهد. شماره 5. صص 39 ـ 82 .
• معین. مرتضی بابک (1396). ابعاد گمشده معنا در نشانه شناسی روایی کلاسیک. تهران: علمی و فرهنگی، صص18-22.
• مکاریک. ایرناریما (1393). دانشنامۀ نظریه ادبی معاصر. ترجمه: محمد نبوی و مهران مهاجر. چاپ دوم. تهران: آگه، ص 150.
• مودت. مریم و کاظمی. فروغ و مدرسی. بهرام(1403).«تحلیل سبک روایی داستان پست مدرن فارسی بر اساس الگوی نشانه معناشناسی (مطالعۀ موردی: داستان کریستین و کید و شازده احتجاب از هوشنگ گلشیری)». نشریۀ علمی سبک شناسی و تحلیل متون نظم و نثر فارسی». سال هفدهم. شمارۀ هفتم. پی در پی 101. صص 171-145.
• وارد. گلن (1402). پست مدرنیسم. ترجمه: قادر فخر رنجبری. چاپ هشتم. تهران: ماهی، ص 38.
• وارمیلی. نادیا و کاظمی. فروغ (1401). «بررسی سبک فکری و عاطفی شخصیتهای داستان شیر و گاو در کلیله و دمنه نصرالله منشی از دیدگاه نشانه ‌معناشناسی گفتمانی». نشریه سبک شناسی نظم و نثر فارسی‌(بهار ادب). دورۀ 15. پیاپی 73. صص 165 ـ 177.
• ____________________(1401ب).«بررسی جایگاه روایی حیوانات در کلیله و دمنه با رویکرد نشانه معناشناسی گفتمانی گرمس». فصلنامأ زبانشناسی اجتماعی. دوره 5. شماره 3. پیاپی 19. صص 65-53.
• وبستر. راجر (1382). پیش درآمدی بر مطالعه نظریه ادبی. ترجمه: الهه دهنوی. تهران: روزنگار، ص 17.
• هاجری، حسین (1384). انعکاس اندیشه های پست مدرن در ادبیات داستانی معاصر ایران 1357 ـ 1379. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، ص 229.